Ahlakın bireysel mecburiyetler tarafından askıya alındığı böylesi anlardan birini Yahya Kemal bir anekdotunda son derece güzel bir şekilde betimler. İşgal altındaki İstanbul'da yaşananlar karşısında suskun kalan aydınlardan şikayetçi biri, onun karşısına çıkıp veryansın etmiş: “Gözünün önünde bu kadar insan astılar. Neye sustun?”. Tam da büyük ediplere yaraşır bir belagatla yanıtlamış Yahya Kemal: “Gözümün önünde astılar da, işte onun için sustum. Çünkü asıl o zaman insanın diz bağları gevşiyor; sesi kısılıyor, bir insanı kukla gibi sehpâda sarkar görünce insan, doğrusu isyân edemiyor. Zâten onların maksatları bir yâhut beş insan asmak değil, onları asmakla milyonlarca insanı susturmak değil mi? Hazret-i Âdem'den beri asılanlar karşısında bağırmak cür'etini insanlar kaç defa göstermiştir?”

Yahya Kemal'i bu görüşlerinden ötürü kınamalı mıyız? Doğrusu, açık sözlülüğünden ötürü birini suçlamak adil olmaz. Belki de yerine göre herkesin hissettiği, ama mahcubiyetten veya uygun sözcükleri bulamamaktan ötürü söze dökemediği kaygılara ifade gücü kazandıran bu büyük edibe şükran duymalıyız. Bu sayede, bir insanın başka birinden kaynaklanan zulümden duyduğu korkunun etkileri, galiz bir açıklıkla gözler önüne serilmiş oluyor. Söz konusu olan, her iklimde ve her devirde rastladığımız türden bir deneyim değil. Bir de bu türden, iklimi değiştiren, havayı zehirleyen bir korku türü de mümkün.

Korku iklimi, bu ikinci türde yaşantıların, duygu ve zihin hallerinin yekûnunca inşa edilen bir ülkedir. Doğal değildir, çünkü insanın insana zulmünün bir eseridir. Tıpkı bir fabrikanın suya bıraktığı atıklar veya egzozların havaya saldığı gazların yayılması gibi kendini gündelik hayatın gözeneklerine zerk eder bu korku. İklim üzerindeki hakimiyetini tamamladığında öyle bir noktaya varılır ki insanlar adeta korku içmeye ve korku teneffüs etmeye başlarlar. Korku ikliminin yaşattığı çaresizlik hissi, biraz da bu nedenden kaynaklanır. Evet, bu bir çaresizliktir; çünkü bu hukuksuzluklar karşısında “seslerin kısılması”, bunların onaylandığı anlamına gelmez. İnsan o an ne derse desin, tepkisizliğini nasıl gerekçelendirirse gerekçelendirsin. Bence asıl maksadı korkuyu geliştiren bu dişlek saldırganlıkla arasına bir güvenlik mesafesi koymaktır.

Ne var ki, çoğu insan bu mesafeyi koymakla bulmayı umduğu huzur ve rahatlama hissini elde edemez. Hatta alttan alta bir kabahat işlemiş olanlara özgü bir huzursuzluk, insanların rahatını bozmaktadır. Tehlikeyi uzak tutmak, kendi varlığını korumak yönündeki eğilim, insanı başka insanlar için duyduğu sorumluluğun gereğini yapmaktan kurtarmıştır. Ne çare ki bu huzursuzluğun üstesinden gelecek kadar da güçlü değildir.

Herkes bilir ki, mesele bir veya beş kişiyi asmak değildir. Bin beş yüz kişi veya yüz elli bin kişiyi ihraç etmek veya birkaç yüz barış akademisyeninden “medeni ölüler” yaratmak da değildir. Asıl mesele bu uygulamaların timsali olduğu şeyi anlamaktadır. Bu saldırıların her biri, düşünmek, konuşmak ve iradeni açık etmekle ilgili insanlık durumlarından birer ibret vesikası çıkarmayı hedeflemektedir. Bu açıdan asıl saldırı altında olan şey, insan olmanın anlamına dair olan şeylerdir. Kısacası insan onurudur. Söz konusu kabahat hissi, saldırı altında olan insanlık onurunu savunmaktan feragatin bir dışavurumudur. Her insanın pay aldığı bu değeri savunmamak, biraz da kendinden vazgeçmektir sonuçta. İşte korku ikliminin insanlarının yaşadığı huzursuzluk, asabiyet ve tahammülsüzlük hali, bu havanın yarattığı nefes darlığının bir eseridir. Biraz sancılı da olsa, bu hissi yaşıyor olmak önemlidir diye düşünüyorum. En azından bu huzursuzluktan vazgeçmemek, günü gelince “ses çıkarabilme” olanağından vazgeçmediğimizi gösterir. Korku ikliminde insan olmak, bu olanağı hep canlı tutmaktan geçiyor. Ocak 2018